LEM STANISŁAW

Urodził się we Lwowie w 1921 r. Studiował medycynę w Lwowskim Instytucie Medycznym (1944–1945). Podczas okupacji hitlerowskiej pracował jako mechanik samochodowy. Po wyzwoleniu kontynuował studia medyczne (1946–1948), które ukończył na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Debiutował w 1946 wierszami i opowiadaniami o tematyce okupacyjnej drukowanymi na łamach „Odry”, „Kuźnicy”, „Żołnierza Polskiego” i „Tygodnika Powszechnego”. W 1955 ukazała się jego powieść o tematyce współczesnej Czas nieutracony (ekranizacja E. Żebrowskiego – 1978), a w 1966 eseistyczna opowieść autobiograficzna Wysoki Zamek (wznowienie w 1975 z dodatkiem: Wiersze młodzieńcze). Stanisław Lem jest również futurologiem, teoretykiem i krytykiem literatury science fiction. Swoje prace zamieszczał m.in. na łamach „Życia i Nauki”, „Kultury”, „Studiów Filozoficznych”, „Problemów”, „Nurtu”, „Literatury”. Tematyki literackiej, filozoficzno-teoretycznej, prognostycznej dotyczą Dialogi (1957, wyd. rozszerzone i zmienione – 1972), Wejście na orbitę (1962), Summa technologiae (1964, 1967 – wyd. poszerzone), Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii (1968), Rozprawy i szkice (1975). Historii i teorii literatury science fiction oraz jej związkom z prognozami naukowymi poświęcona jest Fantastyka i futurologia (t. 1–2, 1970, wyd. 2 znacznie poszerzone 1973).

Jako autor SF debiutował Lem w 1946 opowiadaniami „Obcy” i „Dzieje jednego odkrycia” zamieszczonymi w „Tygodniku Powszechnym”. W tym samym roku publikuje w czasopiśmie „Nowy Świat Przygód” powieść „Człowiek z Marsa”, a w roku 1947 opowiadania „V nad Londynem”, „Miasto atomowe”, „Człowiek z Hiroshimy” („Żołnierz Polski”). W 1948 w katowickim czasopiśmie „Co Tydzień Powieść” ukazują się nowele: „Trust twoich marzeń”, „Historia o wysokim napięciu”. Właściwy debiut Lema przypada jednak na rok 1951.

SF: Astronauci. Powieść fantastyczno-naukowa (Czytelnik 1951, 1952, 1953, 1955, 1957, 1967, 1970, WL 1972), Jacht Paradise. Sztuka w czterech aktach (współautor: R. Hussarski, Czytelnik 1951), Sezam i inne opowiadania (Iskry 1954, 1955), Obłok Magellana (powieść, Iskry 1955, 1956, 1959, 1963, 1967, WL 1970), Dzienniki gwiazdowe (opowiadania, Iskry 1957, 1958, wyd. zmienione i rozszerzone – WL 1966; Czytelnik 1971, 1976; WL 1982), Eden (powieść, Iskry 1959, 1968, WL 1971, Iskry 1973, 1977, WL 1984), Śledztwo (powieść, MON 1959, WL 1969), Inwazja z Aldebarana (opowiadania, WL 1959, 1959), Powrót z gwiazd (powieść, Czytelnik 1961, 1968, WL 1970, WL 1970, 1975, 1981), Solaris (powieść, MON 1961, 1962, 1963, Czytelnik 1974, WL 1976, Iskry 1982), Pamiętnik znaleziony w wannie (powieść, WL 1961, 1971, 1983), Ksiega robotów (opowiadania, Iskry 1961), Noc księżycowa (opowiadania i scenariusze widowisk telewizyjnych, WL 1963), Niezwyciężony i inne opowiadania (MON 1964, 1965), Bajki robotów (opowiadania, WL 1964, KAW 1983), Polowanie (opowiadania, WL 1965), Cyberiada (opowiadania, WL 1965, wyd. rozszerzone 1967, 1972, 1978), Ratujmy kosmos i inne opowiadania (wybór z wcześniejszych zbiorów, WL 1966), Głos Pana (powieść, Czytelnik 1968, 1970, WL 1972, 1984), Solaris. Niezwyciężony (powieści, WL 1968), Opowieści o pilocie Pirxie (WL 1968; wyd. rozszerzone – Czytelnik 1973, WL 1976, Iskry 1980, WL 1985), Opowiadania (WL 1969), Doskonała próżnia (recenzje z nie istniejących książek, Czytelnik 1971), Fantastyka i futurologia (RSF, WL 1970, wyd. rozszerzone 1973), Bezsenność (opowiadania, WL 1971), Wielkość urojona (zbiór wstępów do nie istniejących książek, Czytelnik 1973), Głos Pana. Kongres futurologiczny (powieści, WL 1973, 1978), Opowiadania wybrane (WL 1973, 1975, 1978), Doskonała próżnia. Wielkość urojona (WL 1974), Odruch warunkowy (opowiadanie, NK 1975), Katar (powieść, WL 1976, 1978), Maska (opowiadania, scenariusze widowisk telewizyjnych, WL 1976, 1977), Suplement (opowiadania, WL 1976), Powtórka (opowiadania, Iskry 1979), Golem XIV (powieść, WL 1981), Wizja lokalna (powieść, WL 1982, 1983), Niezwyciężony (powieść, Iskry 1982), Śledztwo. Katar (powieści, WL 1982), Kongres futurologiczny. Maska (powieść, opowiadanie, WL 1983), Prowokacja (recenzje z nie istniejących książek, WL 1984). Większość pozycji była kilkakrotnie wznawiana, m.in. w obu edycjach „Dzieł wybranych” Stanisława Lema (Wydawnictwo Literackie). Ukazywały się one w przekładach obcojęzycznych (rocznie około 15 nowych tłumaczeń).

Autor Solaris jest laureatem wielu nagród państwowych, m.in. nagrody literackiej miasta Krakowa (1957), nagrody ministra kultury i sztuki II stopnia (1965) i I stopnia (1973) oraz Nagrody Państwowej I stopnia (1976). Uhonorowany nagrodami miesięcznika „Problemy” (1968) i „Miesięcznika Literackiego” (1971). Od 1972 należy do Komisji PAN – „Polska 2000”. Współpracuje z szasopismami zagranicznymi (m.in. „Quarber Merkur”, „SF Commentary”). Członek WSF, SF Research Association.

Niewiadowski A. Polska fantastyka naukowa: Przewodnik 1945–1985. – Warszawa: Iskry, 1987. – S. 50-52.

© 1987, Niewiadowski Andrzej, текст